Tekne Sigortaları
Deniz, göl veya nehirlerde çalışan ve herhangi bir yükü taşıyan veya yolcu taşıma veya gemi çekme gibi bir hizmeti gören, yüzen her türlü araca ‘Tekne’ denilmektedir.
Tekne sigortaları bu araçların ve makinelerinin denizde karşılaşabilecekleri risklere karşı teminat veren sigorta türleridir. Tekne, Türk hukukunda ‘taşınmaz mal’ olarak kabul edilir ve ‘Gemi Siciline’ kaydedilir. TTK’una göre; tahsis edildiği amaç, suda hareket etmesini gerektiren, yüzme özelliği bulunan ve pek küçük olmayan her araç, kendiliğinden hareket etmesi imkânı bulunmasa da, ‘gemi’ sayılır.
Suda ekonomik menfaat sağlama amacına tahsis edilen veya fiilen böyle bir amaç için kullanılan her gemi, kimin tarafından ve kimin adına veya hesabına kullanılırsa kullanılsın ‘ticaret gemisi’ sayılır.
Denize, yola ve yüke elverişli gemi
• Gövde, genel donatım, makine, kazan gibi esas kısımları bakımından, yolculuğun yapılacağı sudan ileri gelen (tamamıyla anormal tehlikeler hariç) tehlikelere karşı koyabilecek bir gemi ‘denize elverişli’ sayılır.
• Denize elverişli olan gemi, teşkilatı, yükleme durumu, yakıtı, kumanyası, gemi adamlarının yeterliği ve sayısı bakımından, (tamamıyla anormal tehlikeler hariç) yapacağı yolculuğun tehlikelerine karşı koyabilmek için gerekli niteliklere sahip bulunduğu takdirde ‘yola elverişli’ sayılır.
• Soğutma tesisatı da dâhil olmak üzere, eşya taşımada kullanılan kısımları eşyanın kabulüne, taşınmasına ve muhafazasına elverişli olan bir gemi ‘yüke elverişli’ sayılır.
Yapılış tarzları ve kullanım amaçlarına göre çeşitlilik gösteren gemilerin gövdeleri ve makineleri tekne sigortalarının konusunu teşkil etmektedir.
Teknelerin sigortalanabilmesi için, yukarıda belirtilen elverişlilik şartlarını taşıması gereklidir. Geminin belli standartlara uygun olup olmadığı veya belli periyotlarda gerekli bakımların yapılıp yapılmadığını tespit etmek üzere, birer akreditasyon kurumu niteliğini taşıyan ‘Klas (Sınıflandırma) Kuruluşları’ oluştutrulmuştur. Geminin belirli standartlara uygun olduğunun belirlenmesi için bir klas kuruluşuna bağlı olması, sigortalanabilmesi ve primin tespiti açısından önemlidir.
Diğer taraftan, yük sigortacıları da, teminat verdikleri yükün klas kuruluşu tarafından kabul edilmiş gemilerde taşınmasını isterler. Bu durum, Enstitü Emtea Klozlarında belirtilmiştir. Dünyada belli başlı klas kuruluşları şunlardır;
• LR Lloyd’s Register of Shipping – İngiltere
• BV Bureau Veritas – Fransa
• GL Germanicher Lloyd – Almanya
• NK Nippon Kaiji Kyokai – Japonya
• DNV Det Norske Veritas – Norveç
• RI Registro Italiano – İtalya Ülkemizde bu alanda vakıf olarak faaliyet gösteren ‘TL Türk Loydu’ da uluslararası klasman kuruluşları arasında yer almaktadır.
Tekne sigortaları, her türlü deniz aracının deniz tehlikeleri nedeniyle uğrayabilecekleri hasarlara karşı teminat sağlamaktadır. Ancak, deniz vasıtalarının inşası ve denize indirilmeleri sırasında meydana gelmesi muhtemel hasarlar da, tekne sigortaları kapsamında değerlendirilmektedir.
Ülkemizde Gemi veya Diğer Deniz ve Göl Araçları için 01.08.1996 tarihinde yürürlüğe giren ‘Tekne Sigortası Genel Şartları’ mevcuttur.
Ayrıca özel şart olarak, Londra Sigortacılar Enstitüsü Tekne Klozları kullanılmaktadır. Bu klozlar dışında, uygulamada birbirinden farklı risklere karşı teminat veren, Norveç, Amerikan, Alman, Hollanda Tekne KLozları da kullanılabilmektedir.
Türk Tekne Sigortası Genel Şartları
Uluslararası piyasalarda geniş uygulama alanı bulan ve tartışılmaz üstünlüğü olan İngiliz Enstitü Tekne (ITCH) Klozları ile tutarlılığın sağlanması amacıyla hazırlanan Tekne Poliçesi Genel Şartları 1.8.1996 tarihinde yürürlüğe sokulmuştur.
Genel Şartlar; A, B, ve C ana başlığı altında üç bölüm ve 16 maddeden oluşmuştur. Burada sadece A başlığı altında yer alan Sigortanın Konusu, Sınıf (Klas) Belgesi, Teminatın Kapsamı, Sigorta Değeri ve Aşkın ve Eksik Sigorta konuları üzerinde durulacaktır.
Sigortanın Konusu
Bu sigorta, poliçede belirtilen süre içinde gemi veya diğer deniz ve göl araçları ya da bunlara ilişkin diğer sigorta ettirilebilir menfaatlerin maruz kalabileceği rizikoları, poliçede belirlenen koşullara bağlı olarak güvence altına alır. Bu maddede yer alan ”gemi veya diğer deniz ve göl araçlan” terimi, yük ve yolcu gemilerini kapsar. Ancak sigortacı kabul ettiği takdirde, ahşap veya beton yahut bunların karışımından yapılmış tekneler, yelkenli tekneler, tenezzüh tekneleri, yat ve kotralar, hizmet motorları, balıkçı gemi ve tekneleri, römorkör, duba, şat ve layterler,
yüzer havuz, şahmerdan ve vinçler, yüzer lokanta, deniz motosikletleri gibi deniz ve göl araçlan ”gemi veya diğer deniz ve göl araçları” terimi kapsamında sayılır.
Sınıf (Klas) Belgesi
Aksi kararlaştırılmadıkça, sigorta konusu gemi veya diğer deniz ve göl araçları, sınıflama kurumları (klas müesseseleri) tarafından verilmiş sınıf belgesine sahip olmalı ve bu belge sigorta süresi içinde geçerliliğini korumalıdır. Sınıflama kurumları tarafından verilmiş sınıf belgesine sahip olmayan gemi ve diğer deniz ve göl araçlarının sigorta konusu olabilmesi için yürürlükteki ilgili mevzuat hükümlerine göre inşa edilmiş olmaları zorunludur.
Sigorta Teminatının Kapsamı
Bu sigorta, rizikonun gerçekleşmesi sonucu gemi veya diğer deniz ve göl araçlarının yahut bunlara ilişkin diğer menfaatlerin uğrayacağı ziya ve hasarı, ayrıca teminata dahil edilmişse sorumluluk tazminatını, yahut bunlarla ilgili masrafları kapsar. Ziya veya hasar yahut sorumluluk tazminat ile bunlara ilişkin masrafların kapsam ve içeriği, teminata dahil ve istisna edilen rizikolar, bu poliçeye eklenen özel şartlarla belirlenir.
Görüldüğü gibi maddenin birinci bölümünde sorumluluk risklerinin teminata dahil edilebileceği belirtilmiş, ancak; Müşterek Avarya, Kurtarma, Dava ve Say Masrafları ile Çatma konularına değinilmemiştir.
Sigorta Değeri
Taraflar başka bir esas kararlaştırmamışlarsa, gemi veya diğer deniz ve göl açlarının sigorta değeri, rizikonun başladığı andaki değerdir. Aksi kararlaştırılmadıkça, yakıt, kumanya ve levazım, gemi adamlarının ücretleri, sigorta ücreti bu değere dahil değildir.
Aşkın ve Eksik Sigorta
Sigorta bedeli sigorta değerini aşamaz, aşan kısım varsa geçersizdir. Sigorta bedeli sigorta değerinden az ise tazminat sigorta bedeli ile sigorta değeri arasındaki orana göre ödenir.
Ülkemiz tekne sigortacılığında da ağırlıklı olarak, tartışılmaz üstünlüğü olan İngiliz Enstitü Tekne (ITCH) Klozları kullanıldığı için Genel Şartlarla ilgili olarak bu bilgilerle yetinilecektir.
Özel Şartlar (İngiliz Enstitü Klozları)
Özel tekne klozlarının tarihçesi oldukça eskidir. İngiliz sigorta piyasası, Lloyd’s ve Sigorta Şirketleri olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Bu iki piyasada Lloyd’sve sigorta şirketleri tarafından ayrı ayrı teminatlar verildiğinden, uygulamada birlik sağlamak üzere Lloyd’s ve şirketler birleşerek iki komite kurmuşlardır. Bu Komiteler ‘Birleşik Tekne Komitesi’ (Joint Hull Committee) ve ‘Birleşik Yük Komitesi’ (Joint Cargo Committee) dir. Bu komiteler, Londra
Sigortacılar Enstitüsü (Institute of London Underwriters) ile birlikte Enstitü Emtea ve Enstitü Yük ve Klozlarını hazırlamışlardır. Tekne sigortacılığında ilk kloz uygulaması 1952 yılında yapılmış, 1959, 1969, 1970 yıllarında yapılan değişikliklerden sonra 1983 yılında kloz bugünkü halini almıştır. Daha sonra 1995 yılında da bir değişiklik yapılmış olmasına rağmen, uygulamada 1983 tarihli kloz kullanılmaktadır. Tekne klozları müddet (zaman) esasına bağlı olarak düzenlenmiş olmakla birlikte, nadiren de olsa sefer esaslı olarak da düzenlenebilirler.
En geniş teminatı veren kloz ‘Enstitü Tekne Zaman (Institute Time Clauses Hulls-ITCH) Klozudur’. Bunun yanısıra çok dar bir teminat veren ‘Tam Zıya (Total Loss Only TLO) Klozunun’ varlığından bahsetmek de mümkündür.
Bundan sonraki bölümde Enstitü Tekne zaman klozu önemli maddeleri bakımından ele alınarak incelenecektir.
Institute Time Clauses Hulls 1.10.1983
Enstitü Tekne Zaman Klozu, 26 ara klozdan oluşmaktadır.
Kloz, daha önce denizin kendisine özgü riskleriyle ilgili bölümde belirtilen risklere karşı teminat vermektedir. Aşağıda sayılan riskler, Deniz Nakliyat Sigortalarının kendisine özgü risklerini oluşturmaktadır.
• Tam Zıya ve Hususi Avarya (Kısmi Hasarlar)
• Müşterek Avarya
• Kurtarma ve Yardım-Dava ve Say
• Çatışma Sorumluluğu
Nakliyat sigortalarının en önemli özelliği sigortacının sorumluluğunun poliçede gösterilen sigorta bedeli ile sınırlı olmamasıdır. Yukarıda sayılan hususların her biri için sigortacının sorumluluğu sigorta bedeli ile sınırlıdır. Tekne sigortalarında bu hususların her biri için aynı anda ayrı ayrı teminat verilmekte, emtea sigortalarında ise, çatışma sorumluluğu dışındaki üç risk ayrı ayrı teminat altına alınmaktadır.
Buna göre, 10 milyon liralık teminat sağlayan bir tekne poliçesi; olağanüstü bir durumun ortaya çıkması halinde, yukarıda sayılan her bir teminat için 10 milyon lira olmak üzere toplam 40 milyon liraya kadar teminat vermektedir. Örneğin, gemi bir başka gemiye çarpar, sonra karaya oturur, daha sonra kurtarma için masraf yapılır ve kurtarma esnasında gemi batarsa, sigortacı her bir risk için ayrı ayrı sorumlu olacaktır. Teorik olarak böyle bir durumun ortaya çıkması olanak dışı olsa bile, sigortacının poliçede belirtilen bedelin üzerinde tazminat ödeyeceği de bir gerçektir.
Kloz 1. Seyrüsefer
Bu madde, geminin hangi seyir sahasında ve hangi hallerde teminat altında olduğunu gösterir. Seyir sahası bu kloz ile sınırlandırılabilir. Bazı Türk poliçelerinde bu saha ‘Türk Kara Suları’ olarak sınırlandırılmıştır. Bu durumda teminat sadece Türk karasularında geçerli olur. Kara suları 6 millik bir deniz şeridini ifade etmekte olup bu sahanın dışına çıkılması halinde teminat geçerli olmayacaktır.
Kloz 6. Teminat Kapsamı
Bu klozda teminata dâhil edilen riskler sayılmaktadır. Maddeye göre;
• Sefer yapılabilen deniz, göl veya nehir sularından kaynaklanan riskler,
• Yangın ve infilak,
• Gemi dışındaki kişilerin şiddet kullanarak yaptıkları hırsızlıklar,
• Denize mal atma,
• Korsanlık,
• Uçak veya benzeri araçlarla çatışma, liman veya rıhtımlarla, kara taşıtları, havuz veya liman tesisleriyle temas,
• Deprem, yanardağ patlaması ve yıldırım,
• Yükleme, boşaltma, yük aktarma veya yakıt alma,
• Kazanların patlaması, şaftın kırılması veya tekne veya makinenin gizli kusuru,
• Zabitan, tayfa ve pilotların kusuru,
• Tamircilerin, kiracıların kusurları,
• Zabitan ve gemi adamlarının isyanı neticesinde gemide meydana gelen zararlar teminata dahil edilmiştir.
Çatışma Sorumluluğu Klozu
Sorumluluk teminatı sağlayan ve ¾ Running Down Clause olarak bilinen bu kloz gereği, çatma sonunda karşı gemide ve taşıdığı malda meydana gelen zarar, çatan geminin sigorta bedelinin ¾ ü ile sınırlı olmak üzere teminat altına alınmıştır. Artan ¼ lük kısım donatanın üzerinde kalacaktır. ¼ lük bu kısım donatanların üye olduğu P. and I. Clup tarafından teminat altına alınabilir. Çatışma sorumluluğu klozu ile istenildiği takdirde 4/4 oranında teminat verilebilir.
9. Kardeş Gemi Klozu
Bu kloz gereği, donatana ait birden çok gemi sigorta edildiğinde her gemi bir başka donatana aitmiş gibi işlem yapılır.
Kloz 11. Müşterek Avarya ve Kurtarma Klozu
Kloz, Müşterek Avarya iştirak payına ve kurtarma masraflarına ilişkin dispecin ne şekilde yapılacağını açıklamaktadır. Bu konu daha önceki bölümde ele alındığı için ayrıca üzerinde durulmayacaktır.
Kloz 13. Sigortalını Vazifeleri – Dava ve Say
Kloz, daha önce ele alındığı gibi, sigortalı ve adamlarının hasarı azaltmak için yaptıkları makul masrafların teminata dâhil olduğunu belirtmektedir.
Kloz 19. Hükmi Tam Zıya
Geminin ağır hasara uğraması sonucu ‘tamire değmez gemi’ haline gelmesi durumunda, hükmi tam zıya uygulaması yapılabileceği belirtilmektedir. Uygulamada hasar miktarının geminin değerinin 3/4ünü geçmesi halinde hükmi tam zıya halinin ortaya çıktığı kabul edilir.
Kloz, böyle bir yüzde koymamakla birlikte, kurtarma ve tamir masraflarının sigorta bedelini aşması halinde hükmi tam zıya halinin ortaya çıkacağını belirtmektedir.
23, 24, 25, ve 26. Klozlar, sırasıyla Harp, Grev ve Kargaşalık, Kötü Niyet ile Nükleer Risk istisnaları ile ilgilidir.
