Sigorta yolsuzluğunun temelinde; sahtecilik ve emniyeti su istimal yolu ile sigorta şirketinden haksız bir menfaatin sağlanması söz konusudur. Sigortacılığın başlangıcından günümüze kadar uzanan gelişimi içerisinde her dönemde su istimaller söz konusu olmuştur. Sigorta şirketleri 1800’ler ve 1900’lerin ortalarına kadar bu haksız kazançlara göz yummuşlardır. Sektörün hızla büyüyerek dünya ekonomisinde önemli bir paya sahip olması ile bu kayıplar büyümüş ve büyümeye paralel olarak önemli rakamlara ulaşmıştır.
Özellikle gelişmiş ülkeler sigorta yolsuzlukları ile mücadele için önemli kararlar almak zorunda kalmışlardır. Bir kısım insanların sigorta şirketlerini sahtekârlık ile zarara uğratmalarından; sigorta sözleşmesini yapan, devamı ve hasar anındaki yükümlülüklerini yerine getiren dürüst sigortalılar etkilenmektedir. Sigorta şirketleri bu ilave giderlerini poliçelerin fiyatlandırılması aşamasında sigortalılarına yansıtmaktadırlar.
2017 Türkiye’sinde sigorta şirketlerinin 1 yıllık ödenen hasar rakamları yaklaşık 10 Milyar $ civarındadır. Bu rakamın ne kadarının sahte hasarlar olduğunu söylemek ve tahminde bulunmak kolay değildir. Bu rakamın sadece % 1 bile olması su istimalin büyüklüğünü gözler önüne sermektedir. Bu gün Avrupa’nın pek çok ülkesinde bu oranın %10’un üzerinde olduğu konuşulmaktadır. Amerika Birleşik Devletlerinde sigorta sahteciliklerinden dolayı oluşan fazla ödemeler, mahkeme masrafları, kayıp işlerin sektöre olumsuz etkisinin 20 Milyar $ civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bu sahteciliklerin gelişimindeki kriterleri üç grupta toplayabiliriz; Bunlar toplumdaki sigorta olgusu,
sigortalının yaşadığı çevre ve sigortacılar.
Suç Çeşitleri
Sigorta yolsuzluklarını yaparak sigorta şirketlerini dolandırmanın pek çok çeşidi bulunmaktadır. Bu suç çeşitleri incelendiğinde, pek çoğunun aşağıda belirtilen gruplara dâhil olduğunu görmekteyiz. Bu gruplar sırası ile yolsuzluk hazırlığı, sigortasız hasarın sigortalı hale dönüştürülmesi, uydurma hasar beyanı, hasar sonrası yanlış bilgi, maksatlı hasar meydana çıkarma, hasar taleplerinde yolsuzluk ve başka birinin sigorta şirketine yönelik yolsuzluğudur.
Toplumdaki Sigorta Olgusu
Sigorta kavramı kişilerin geleceğe yönelik görebilecekleri zararlara karşı önceden kendilerini güvenceye olmalarıdır. Bireylerin sigortalandıkları dönem içerisinde başlarına bir olay gelmemesi ve ödedikleri paranın şirkette kalacak olma ihtimali; kişileri sigorta şirketlerinden haksız menfaat sağlamaya itmektedir. Sigortanın bir ihtiyaç kabul edilmediği ve sigorta şirketlerinin müşterilerin peşinden koştuğu ülkemizde bu yolsuzluk olgusu daha da önem kazanmaktadır. Ödedikleri primlerin belki de hiçbir zaman geri alınamayacak olması bazı sigortalıları sahteciliklere yönlendirmektedir.
Toplumun her gelir düzeyinden pek çok insan sigorta şirketlerinden alınacak hasarın yüksek gösterilmesine veya olmayan hasarın varmış gibi gösterilmesi olgusuna sıcak bakmaktadırlar. Bunun sebeplerinin başında sigorta sahteciliklerinin ispatının güç olması gelmektedir. Olayın ihtilaf durumlarında mahkemelere intikalinde ise ispat güçlüğü sebebi ile kararlar sigortalı lehine çıkmaktadır.
Su istimal olaylarının resmi makamlarca incelenmesi ise tamamen bir prosedürden ibarettir. Sigortalının beyanı doğrultusunda pek çok belge alınıp, işlemler yapılabilmektedir. Buna toplumun su istimal olaylarına sıcak bakmasını hatta kişileri teşvik etmesini eklediğimiz zaman durumun önemi daha da artmaktadır. Kişilerin sigorta sahtekarlığı yapıp toplum gözünde itibar kaybetmemeleri ve hukuki açıdan bir yaptırımın olmaması dürüst insanları bile olumsuz davranışlara itebilmektedir.
Sigortalının Yaşadığı Çevre
Pek çok sigorta yolsuzluğu incelendiğinde temelinde kişinin yaşadığı çevrenin büyük etkisinin olduğu görülmektedir. Bu etkinin temelinde de değişim yatmaktadır. Özellikle gelişimine hızla devam eden ve refah düzeyi artan toplumlarda etik değerlerde bir değişim söz konusudur. Bu ise toplumun büyük bir kesiminin ahlaki değerlerindeki değişimi beraberinde getirmiştir. Artık toplum ve birliktelik kavramları değer kaybederken kişilerin ferdi çıkarları ön plana çıkmıştır.
Gelişmemiş ve az gelişmiş ülkelere bakıldığı zaman sigorta kavramı ayrı bir önem kazanmaktadır. Çünkü bu toplumlar için sigorta ihtiyaçlar sıralamasına alınmamakta, en önemlisi lüks sayılmaktadır. Birçok sigortalı ise ödedikleri primin şirkette kalmaması için ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Toplumların geçmişteki ihtiyaçları ile günümüzdeki ihtiyaçları farklılık göstermektedir. Önceleri açlıktan, doğal afetten, hastalıktan korunma ihtiyaçları yerini ekonomik ve sosyal ihtiyaçlara bırakmıştır. Bireylerin yaşadıkları çevrenin refah düzeyinin yükselmesine rağmen; güvenlik ihtiyaçları aynı ölçüde artmış, güvensizlik ve yalnızlık duygusu gündeme gelmiştir. Bu ise özellikle gelişmiş ülkelerde sigorta talebinin patlamasına sebebiyet vermiştir. Değişen ahlaki değerler, ihtiyaçlar ve toplum yapısı kişileri sigortalanmaya yönlendirirken; kişilerin ferdi (bencil) zihniyetleri neticesinde sigorta sahtekarlıklarında bir artış olmuştur.
Fazla Teminatlı (Aşkın) Sigorta
Poliçe teminat bedelinin, “sigortalanan riskin piyasa rayiç değerinden” yüksek olması durumuna aşkın sigorta denir. Bazı ülkelerde kişilerin beyanlarına göre sigortalama yapıldığı için uygulama oldukça kolaydır. Hatta işi organize olarak gören kişiler; ön ekspertiz ve acente kontrolleri esnasında ödünç mallar alarak bunları kendi malları gibi gösterebilmektedirler. Bir hasar durumunda örneğin bir yangında; olay esnasında hasar görmeyen mallarında talebinde bulunup, önceden hazırlanan poliçe değerine göre zararı tazmin edebilmektedir. Hatalı ön ekspertiz işlemleri de bu madde içerisinde değerlendirilebilir.
Mükerrer Sigorta
Aynı riskin birden fazla sigorta şirketinden poliçe yapılması durumudur. Zarar durumunda daha önce poliçe yaptırdığı şirketlerden talep edecektir. Tabi ki kişi önceden böyle bir hesap yapıp birden fazla sigortalanma yaptığı için hasar kaçınılmazdır. Çünkü hiç kimse durduk yerde malını birkaç yerde sigortalatmaz. Yakın gelecekte batı ülkelerinde bu tür olayların ortaya çıkması durumunda hasarın ödenmemesi söz konusu olacaktır. Çünkü birden fazla sigortalanma yapıldığı için hasar daima sahtedir veya kasıtlı olarak meydana getirilmiştir görüşü hâkimdir.
Gizleme
En çok rastlanan durum kişilerin sigortalanan menfaat ile ilgili olarak daha önceki hasarlarını bildirmek istememeleridir. Konut sigortaları için konutun metre karesini eksik beyan etmek, iş yerleri için çalışan personel sayılarını eksik göstermek bu grup için örneklerdir. Büyük riskler taşıyan veya zorunluluk gerektiren konularda sigortalılar da bazı bilgileri saklayabilirler. Bilgi gizleme icraata geçmemiş bir olay gibi görülse de; bir hasarda sigortalının zararının sigorta şirketince ödenip ödenmemesi durumunda önemli bir maddedir.
Sigortasız Hasarın Sigortalı Hale Dönüştürülmesi
En önemli yolsuzluk şekillerinden biri de sigortalanmamış bir riskin hasar olayından sonra sigortalanma girişimidir. Hasardan sonra poliçe düzenlendiği için ve poliçenin vadesinin bu hasar tarihini kapsaması sebebi ile şirketler bu yanlış hasarı ödemek durumunda kalmaktadırlar.
Riskin meydana getirdiği hasar kademeli oluyor ve giderek büyüyorsa bu aşamada uygulanan yol ise; yanlış beyandır. Bir tesis çevreye zarar veriyorsa ve bu tesis gerekli incelemeler yapılmadan mali mesuliyet sigortası yapılmış ise sigorta şirketlerinin bu tip hasarlardan görecekleri zararlar zincirleme büyüyebilir. Burada karşılaşılan durumda; sigortalama aşamasında devam eden bir hasar mevcuttur ve sigortalı yeni başlamış veya devam eden bir hasarını yeni yapılan sigorta kapsamına almaktadır. Bu tip olayların meydana gelmesinin temelinde sigortalının sigortacılardan( şirket içi elemanlar, acente, eksper) destek görmesi yatmaktadır. Bu tip sahte beyanlar en çok rastlanan olaylar olup; sigortalı gerekli durumlarda kolaylıkla sahte deliller de bulabilmektedir.
Yalan Beyan
Sigortalının cep telefonunu bir arkadaşına verip; bunu sigorta şirketine çaldırdım diye ihbar etmesi bu sınıfa giren bir yolsuzluktur. İş yerlerindeki cihazlarını ve emtialarını başka bir yere taşıyıp olayı sigortacılara hırsızlık olarak yansıtan ve şirketlerden bu hasarı talep eden sigortalıların sayıları hiç de az değildir.
Hasar Sonrası Yanlış Bilgi
Bu tip olaylarda kişinin sigortası vardır ve bir hasar meydana gelmiştir; kişinin bu hasarı poliçe teminatına
girmemektedir. İşte bu durumlarda yanlış beyanlar verilerek hasar poliçe teminatına alınmaktadır.
Bunların ispatı çok güç olup hemen hemen imkânsızdır. Çünkü bu tip hasar sahipleri gerekli mercilerden
aldıkları belgelerle hatalı beyanlarını meşru hale dönüştürebilmektedirler.
Kasıtlı Hasar
Büyük ve komplike bir tarzdır. Sigortalının sigorta şirketinden menfaat sağlamak maksadı ile bilinçli
olarak meydana getirdiği hasarlardır. Bu tip durumlarda sigortalının mali olarak bir çıkarı söz konusu
olduğundan; hasarın büyüklüğü sigortalının ihtiyacı olduğu para ve poliçe teminatı ile sınırlıdır.
Üçüncü Şahıslara Yaptırılan Hasarlar
Bir önceki madde ile bağlantılı olan bu tip hasarlarda sigortalı bizzat olayı gerçekleştiremez. Ve bu işin
uzmanına veya kendisine yakın birisine yaptırır. Kundaklama, su baskınları, hırsızlık olayları en sıkça
rastlanan olaylardır. Olayın faili üçüncü bir kişi görülse de azmettiren olarak esas sorumlu sigortalıdır.
Hasar Tespitinde Yolsuzluk
Olayın özünde sigortalının hasar durumunda eksik sigortalama ihtimalini göz önüne alarak hasar talebini
gerçek durumdan daha fazla göstermek istemesi yatmaktadır. Konut, kasko, işyeri sigortalarında
uygulama alanı çok geniş olan bu sahteciliklerin önlenmesinde en önemli rol; hasar tespitinde titiz ve
özenli çalışma görevi ile eksperlere düşmektedir. Bazı şirketlerin bu tip olayları toleranslı karşılamaları ise
olayın çözümünü önleyip; kronikleştirmiştir.
Başka Birinin Sigorta Şirketine Yönelik Yolsuzluğu
Bu tip olaylarda olayın kahramanı sigortalı değil üçüncü şahıslardır. Bu tip kişiler sigortalılardan
faydalanarak hasarlarını sigorta şirketlerine ödetmek istemektedirler. Kendileri için uygun durum
sağlayarak veya bir kaza durumunu istismar ederek amaçlarına ulaşmaktadırlar. Trafik sigortalarında bu
tip olaylara rastlamak mümkündür.
